Mánudaginn 30. mars flytur Dr. Friðgeir Grímsson erindi um steingerðar jurtir úr jarðlögum á Íslandi.

Erindið verður haldið kl. 17:15 í fyrirlestrarsal Menntaskólans við Sund að Gnoðarvogi 43.

Friðgeir Grímsson flytur erindi um steingerðar plöntur úr jarðlögum á Íslandi. Í erindinu mun Friðgeir kynna allra nýjustu gögn og niðurstöður um fornar flórur landsins sem fengist hafa með greiningu steingerðra plöntuhluta og notkun rafeindasmásjár við greiningu frjókorna. Með frjógreiningaraðferðinni hefur þáttur jurtkenndra plantna í gróðurfarssögu landsins orðið sýnilegri. Farið verður yfir sögu jurta í 15 milljón ára jarðsögu Íslands.

Dr. Friðgeir Grímsson, steingervingafræðingur í Háskóla Íslands og Náttúrufræðistofnun Íslands
Friðgeir lauk stúdentsprófi á náttúrufræðibraut Menntaskólans við Hamrahlíð 1996 og BS-prófi í jarðfræði í Háskóla Íslands árið 1999. Hann lauk MS-prófi í jarðfræði með setlaga-, steingervinga- og fornvistfræði sem sérgrein í Kaupmannhafnarháskóla 2002. Árið 2007 lauk hann doktorsnámi í jarðfræði/steingervingafræði í Háskóla Íslands í samvinnu við Árósaháskóla í Danmörku, Náttúrufræðistofnun Íslands og Náttúrufræðisafnsins í Stokkhólmi.

Ágrip erindis
Jurtir eru plöntur sem ekki eru trékenndar og geta þær verið einærar, tvíærar eða fjölærar. Þar sem jurtir hafa ekki viðarstofn og fella ekki lauf á haustin eins og trékenndar fjölærar plöntur eru litlar líkur á því að plöntuhlutar þeirra vaðveitist í setlögum. Stærstur huti plöntunnar vex, deyr og morknar niður á sama stað. Það litla sem losnar af og fýkur burt eru t.d. krónublöð, en þau eru svo þunn og veikbyggð að þau brotna í sundur og eyðast fljótlega í veðri og vindum.
Hingað til hefur hluti jurta í jarðsögu Íslands verið með öllu óljós nema síðustu 10 þúsund árin eða svo. Á því hefur nú orðið breyting. Nýjustu rannsóknir frá 2007-2009 sýna að jurtir voru þá þegar til staðar í gróðurfélögum Íslands fyrir 15 milljónum ára (1. mynd). Greining á frjóum úr 15 til 5 milljón ára gömlum jarðlögum og frjóum svo og sjaldgæfum steingerðum laufblöðum (2. mynd) úr yngri jarðlögum endurspegla sífellda aukningu jurta í íslenskum gróðurfélögum. Að sama skapi fer trékenndum plöntum fækkandi, en þær mynda um 86 prósenta hlut af þeim tegundum sem fundist hafa úr 15 milljón ára gömlum jarðlögum. Niðurstöður benda til þess að fyrir um 10 milljónum ára síðan voru jurtir orðinn hlutfallslega jafn ríkjandi hópur og trékenndar plöntur.

1. mynd. Blóðkollur. Frjó úr 15 milljón ára gömlum setlögum Vestfjarða. Mælikvarði er 1 µm (FG 2007).

2. mynd. Kornsúra. Laufblöð úr rúmlega 700 þúsund ára gömlum setlögum í Svínafellsfjalli í Öræfum. Mælikvarði er 1 cm (FG 2008).